Κάτι που από πολύ καιρό θέλω να σχολιάσω στα διάφορα blogs με τα οποία καταπιάνομαι είναι τα περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης.
Ως ερευνητής, θεωρώ ότι ο επιστημονικός περιοδικός τύπος είναι από τα πιο σημαντικά εργαλεία στην προώθηση της εργασίας και της παραγωγής νέας γνώσης. Η ευρεία και χωρίς όρους διαθεσιμότητα επιστημονικών άρθρων υψηλής ποιότητας οριοθετεί την κατεύθυνση προαγωγής της επιστήμης προς τα εμπρός. Στο παρελθόν, η γνώση θεωρούνταν πολύτιμη και παρείχε τα μέσα επιβολής ισχύος αυτών που την κατείχαν σε σχέση με αυτούς που την στερούνταν. Κλασσικό παράδειγμα τα ιερατεία της Αρχαίας Αιγύπτου, τα μοναστήρια και οι βιβλιοθηκάριοι του Μεσαίωνα αλλά ακόμη και οι σοφιστές της αρχαίας Ελλάδας που μέσω “κλειστών” σχολών ανέπτυσσαν τη γνώση με το δικό τους μοναδικό τρόπο, αποκλείοντας την πρόσβαση των “έξω”.
Οι ιδέες αυτές άλλαξαν με την πάροδο του χρόνου, βοήθησε κι η ανάγκη για απελευθέρωση της παραγωγής, παρ’όλα αυτά η διαθεσιμότητα της γνώσης εξακολουθεί να δεσμεύεται στις περισσότερες περιπτώσεις, από οικονομικά εμπόδια πλεόν παρά κοινωνικά. Το κόστος εκτύπωσης επιστημονικών άρθρων και βιβλίων το οποίο αποτέλεσε την απαρχή καταβολής αντιτίμου για την πρόσβαση στη διαθέσιμη γνώση εξελίχθηκε στη σημερινή εποχή σε έξοδα συνδρομής ηλεκτρονικής πρόσβασης. Καθώς το κόστος αυτό για τον καθημερινό -αλλά ταυτόχρονα και μη εξειδικευμένο άνθρωπο – είναι υψηλό, μπορεί να καλυφθεί μόνο από μεγάλα ιδρύματα και οργανισμούς, όπως τα πανεπιστήμια.
Έτσι, κατ’ανάγκη, αποκλείεται μια μεγάλη μερίδα ιδιωτών, αλλά ακόμη και μικρότερων ιδρυμάτων, κυρίως τριτοκοσμικών κρατών με λιγοστά έσοδα, από τη διαθέσιμη γνώση. Η πόλωση που δημιουργείται φυσικά, στη βάση της έχει κοινά χαρακτηριστικά με τα ιερατεία, απλά επεκτείνεται σε ευρύτερη βάση “ιερέων”, όπου όπως προείπα, το κριτήριο διαχωρισμού είναι οικονομικό και μόνο.
Απάντηση στην τακτική αυτή των εκδοτικών συμφερόντων δόθηκε αρχικά από το λογισμικό ανοιχτού κώδικα που αντιτάχθηκε στις εταιρείες λογισμικού, και ακολουθήθηκε από τις ελεύθερες βιβλιοθήκες με κείμενα διαθέσιμα σε όλους χωρίς περιορισμούς.
Ένα κλασσικό παράδειγμα ανοιχτών βιβλιοθηκών, οι οποίες είναι υπαρκτές σε αποκλειστικότητα στον κυβερνοχώρο είναι το Directory of Open Access και το CiteUlike.org. Η κίνηση επεκτείνεται καθημερινά και το ενθαρρυντικό είναι ότι πολλοί κυβερνητικοί οργανισμοί έχουν αναγνωρίσει την αναγκαιότητα και έχουν αναλάβει πρωτοβουλία για την στήριξη και διάδοση της προσπάθειας.
Δε θα ήθελα να κάνω προβλέψεις για το μέλλον. Μόνο ένα σχόλιο από την πλευρά του ερευνητή: Η ύπαρξη μιας τέτοιας δυναμικής που θα παρέχει τη διαθέσιμη επιστημονική πληροφορία ελεύθερα και δωρεάν είναι σίγουρο ότι θα προωθήσει την επιστήμη και κατά συνέπεια θα επιφέρει λύσεις σε σημαντικές ερωτήσεις της ανθρωπότητας. Πρέπει όμως η διάδοση του ρεύματος αυτού να συνοδεύεται από την αντίστοιχη κριτική επιστημονικών ερωτήσεων, ώστε το επίπεδο κι η ποιότητα της παρεχόμενης επιστημονικής γνώσης να υψηλό. Και σε αυτό, την ευθύνη φέρουμε εμείς οι ίδιοι.
An Isotopia 